“Uit de kast komen is een manier om ruimte te maken voor jezelf en te laten weten dat jij je niet thuisvoelt binnen de norm.” Dit vertelt sociaal wetenschapper Laurens Buijs. Hij geeft les op de Universiteit van Amsterdam en heeft verschillende onderzoeken gedaan naar thema’s rondom de lhbti+ beweging. Volgens Buijs gaat de kast pas verdwijnen als de heteronormativiteit in de samenleving afneemt en dit kost tijd. Wat is heteronormativiteit precies en zal het ooit verdwijnen? Of moeten we accepteren dat iedereen gelijkwaardig is, maar niet gelijk.
Heteronormativiteit is een term die aanduidt dat heteroseksueel als normaal wordt gezien. Dit normaalbeeld zit zo diepgeworteld in de samenleving dat veel mensen dit helemaal niet doorhebben. Laurens Buijs vertelt dat de sterke maatschappelijke ideeën over seksualiteit al zo’n 12.000 jaar oud zijn en gebaseerd op genderrollen.
“In de tijd van de jagers en verzamelaars leefden mensen in grote groepen. Het werd steeds beklemmender om iedere keer rekening te houden met de grote groep”, vertelt Buijs. Er werd een duidelijke rolverdeling bedacht. Mannen moesten jagen en vrouwen zorgden voor de kinderen.
“Deze genderrollen zorgden voor een duidelijke organisatievorm om het gezin te laten werken. Door de rolverdeling was er orde en structuur in de samenleving.” Mannen en vrouwen vulden elkaar aan en zo ontstond het idee dat ze bij elkaar hoorden. “Door middel van de heteronorm zijn mensen in gezinnen gaan leven. Het was een manier om je los te breken van de groep en mensen meer individuele ruimte te geven”, licht Buijs toe. Zo is de heteronorm ooit begonnen als een emancipatiebeweging.
Tegenwoordig speelt de heteronorm nog steeds een belangrijke, structurerende rol in onze samenleving. Dit merk je pas als je afwijkt van de norm. Dan moet je laten weten dat je niet aan de verwachtingen kan voldoen die de samenleving voor jou heeft gesteld en kom je uit de kast.
Het verdwijnen van de kast
Volgens Buijs heeft onze kijk op gender veel invloed op de toekomst van de kast. “Heteroseksualiteit is gebaseerd op het feit dat iemand duidelijk een man of een vrouw is. Ik denk dat het idee van heteroseksualiteit gaat wankelen als er meer ruimte komt voor het feit dat mannen vrouwelijke eigenschappen kunnen hebben en vrouwen mannelijke eigenschappen.”
De wetenschapper denkt dat de kast pas helemaal verdwijnt als onze ideeën over mannen en vrouwen zijn veranderd. “Als je de heteronorm echt onderuit wil halen, moet je jezelf afvragen of heteroseksualiteit wel echt bestaat. Misschien is iedereen wel fluïde.”
Als de man/vrouw hokjes worden losgelaten verdwijnt het idee dat er verschillende seksualiteiten zijn. Dan zullen we elkaar meer benaderen vanuit de aanname dat iedereen fluïde is in hun gender en seksualiteit en zal de kast verdwijnen. “Ik denk dat we ooit gaan terugkijken op ‘uit de kast komen’ als iets wat we vroeger deden”, licht Buijs toe.
De voordelen van de kast
Het verdwijnen van ‘uit de kast komen’ is een proces dat nog jaren gaat duren, omdat de heteronormatieve structuren diep in de samenleving zitten. Juist daarom kan het uit de kast komen zuurstof geven voor jezelf, vertelt Buijs.
“Mensen hebben bepaalde verwachtingen van je. Als je in een hokje wordt geplaatst waarin jij je niet thuisvoelt kan het ruimte geven om uit de kast te komen. Zo voorkom je dat er meer verwachtingen worden gesteld die jij niet kan waarmaken.”
Maar dit geldt niet voor iedereen. “Er zullen ook mensen zijn die nooit uit de kast willen komen omdat ze dan het gevoel krijgen dat ze in een hokje worden geplaatst. Het verschilt dus per persoon, maar voor een bepaalde groep mensen is ‘uit de kast komen’ nog erg belangrijk.”
Ook heeft de kast in de seksuele revolutie een grote rol gespeeld volgens Buijs. “Het was belangrijk om een homobeweging te hebben die uit de kast kwam en liet zien dat er meer is dan hetero.” Nu zijn we in een nieuwe fase van de revolutie. “Ik zie dat de jongere generatie lhbti+ zich niet meer wil afzonderen, maar juist het gesprek wil aangaan met en over de heteronormatieve samenleving. De beweging is nu aan het benadrukken hoe iedereen hetzelfde is ondanks je seksualiteit. Ik zie ook dat hetero’s nieuwsgieriger zijn naar deze thema’s.”
Stapje voor stapje komt er meer ruimte voor niet-heteropersonen in de samenleving, maar aan elke revolutie zit een keerzijde.
Slaan we door?
Er worden veel pogingen gedaan om queerpersonen meer gelijkheid te geven in de samenleving. Toch lijken wij niet helemaal te weten hoe we met deze mensen moeten omgaan, zelfs binnen de lhbti+ gemeenschap.
Moeten we accepteren dat iedereen gelijkwaardig is, maar niet gelijk? En is onze drang naar gelijkheid aan het doorslaan? Dit is een proces dat vaker voorkomt bij emancipatiebewegingen, bijvoorbeeld bij het feminisme.
“Er zijn nu steeds meer geëmancipeerde vrouwen, maar in het begin van zo’n proces slaan vrouwen soms door. Dan gaan ze zich overdreven focussen op presteren om te bewijzen dat ze het kunnen”, vertelt Buijs. Dit kan ertoe leiden dat deze vrouwen te veel hooi op hun vork nemen en in een burn-out terecht komen. De komst van technologie en globalisering heeft hierin een grote rol gespeeld. “Vrouwen kwamen in contact met elkaar en hadden gesprekken over hun ondergeschikte positie. Zo is dat balletje gaan rollen.”
Tegenwoordig spelen sociale media een grote rol in het emancipatieproces. Via allerlei verschillende platformen worden opvattingen gedeeld over de lhbti+ gemeenschap. Denk bijvoorbeeld aan de voornaamwoorden die nu in de spotlight staan. Door te benoemen dat je aangesproken wil worden met ‘zij’, ‘hem’ of ‘hen’ leg je hier meer nadruk op. Zo wordt het denken in hokjes aangespoord, terwijl veel lhbti+ personen dit juist los willen laten.
“Ik denk dat er altijd een risico is”, vertelt Buijs. “Elke emancipatiebeweging kan doorslaan. Dit is onvermijdelijk. Het wordt heel extreem en op lange termijn koelt het weer af. Dan worden de ideeën gematigder en realistisch.”
Uitleg van termen
Fluïde: Fluïde is een term die aanduidt dat iemand zich niet helemaal thuis voelt in een hokje. Personen die zichzelf fluïde noemen zweven een beetje tussen verschillende hokjes. Onder andere non-binaire en biseksuele personen zijn fluïde.
Queer: Queer is een parapluterm voor de lhbti+ gemeenschap. Personen die zichzelf queer noemen willen niet in een hokje geduwd worden. Vaak voelen queers zich niet thuis in het hokje homo of hetero en vallen ze niet op een specifiek gender. Daarom kiezen zij ervoor om deze hokjes zo veel mogelijk los te laten. Let op! Dit is een algemene uitleg, queer kan per persoon een verschillende betekenis hebben.
De heteronorm is dus zeer voordelig geweest in de geschiedenis, maar tegenwoordig zijn er steeds meer mensen die zich hier oncomfortabel bij voelen. Shaaz, Indra en Jelle vertellen hoe zij hun seksualiteit een plekje hebben gegeven in de heteronormatieve samenleving.
Credits omslagfoto: Foto door Karolina Grabowska via Pexels
Comments